Zdrowie układu trawiennego u koni.

Co Pana zdaniem jest najważniejszym elementem lub procesem układu pokarmowego koni?

Najważniejszą rzeczą jest współdziałanie całego systemu. Podczas gdy fermentacja i trawienie błonnika w jelicie grubym zapewne słusznie skupia największą uwagę, trzeba pamiętać, że dla jego przebiegu potrzebne jest prawidłowe funkcjonowanie wszystkich wcześniejszych procesów – żucie i produkcja śliny, chemiczne i mechaniczne procesy w żołądku oraz trawienie i wchłanianie w jelicie cienkim.

Dlaczego błonnik jest tak ważnym elementem zrównoważonej diety, gdy mówimy o zdrowym trawieniu?

W ciągu swojej ewolucji konie żyły na nieuprawianych pastwiskach. Nie tylko ich układy pokarmowe przystosowały się do trawienia włókna strukturalnego, ale też jednocześnie ewaluowała ich flora bakteryjna. Pomimo nacisku ze strony właścicieli i jeźdźców, by paszę dostosowywać do ich potrzeb, a nie końskich, musimy starać się upodobnić dietę konia współczesnego do diety jego przodków.

Od nozdrzy aż po ogon błonnik jest kluczowy dla zachowania zdrowej kondycji. Długie, surowe włókna ścierają zęby pomagając zapobiegać ich nadmiernemu wzrostowi i wspomagają produkcję śliny; masa włóknista chroni płaskonabłonkową błonę śluzową żołądka przed kwasem żołądkowym; i oczywiście błonnik odżywia florę bakteryjną jelita grubego i enterocyty.

Jaki wpływ na układ pokarmowy ma skrobia?

Pokarm z dużą zawartością skrobi jest zazwyczaj ubogi w błonnik, łatwo przeżuwany i szybko zjadany. W ten sposób zmniejsza się ścieralność zębów i produkcję śliny. Ponieważ ślina ma działanie zobojętniające kwasy, zmniejszenie jej produkcji powoduje zwiększenie kwasowości treści żołądka. Skrobia również podnosi produkcję lotnych kwasów tłuszczowych i kwasu mlekowego przez niektóre gatunki bakterii, co jeszcze bardziej zwiększa kwasowość. Te czynniki zgodnie z obecnym stanem wiedzy uzasadniają związek między dostarczaniem dużej ilości skrobi a owrzodzeniem żołądka.

Skrobia jest skutecznie rozkładana i wchłaniana w jelicie cienkim i teorie na temat jej ‘przelewania się’ do okrężnicy wielkiej są niezbyt uzasadnione.  Niemniej mamy przykłady dobrze udokumentowanych zmian w środowisku okrężnicy wielkiej spowodowanych pokarmem bogatym w skrobię, co skłania do przyjęcia relacji przyczynowo skutkowej. Pewne gatunki bakterii w jelicie grubym, łącznie ze Streptococcus bovis łatwo dokonują metabolizmu skrobi, co jest ogólnie uważane za niekorzystne dla zdrowia. Bakterie te rozkładają skrobię i produkują między innymi kwas mlekowy redukując pH jelita grubego, co może mieć negatywny wpływ na zdrowie błony śluzowej. Kwasica powoduje dalszą zmianę w składzie flory bakteryjnej z pożytecznych bakterii rozkładających błonnik na szkodliwe bakterie produkujące kwas mlekowy, co prowadzi do kolejnych negatywnych zmian.

Jaką rolę pełnią pożyteczne bakterie jelita grubego i jak można je wspomóc?

Pożyteczne bakterie jelita grubego są absolutnie kluczowe w procesie trawienia u koni i w ogóle dla zdrowia. Flora bakteryjna fermentuje i rozkłada składniki pokarmu (szczególnie błonnik) dostarczając koniecznych składników odżywczych i wspomagając komórki błony śluzowej jelita, jak również produkując niektóre niezbędne witaminy, jak witamina B12. U innych gatunków zachwiana równowaga flory bakteryjnej była łączona z dolegliwościami na tle alergicznym, jak astma i egzema, stres, lęk, cukrzyce, otyłość, a nawet autyzm i choroba Parkinsona. U koni widoczny staje się związek między florą bakteryjną jelita grubego a ochwatem, zespołem metabolicznym koni i szeregiem innych chorób.

Pożyteczną florę bakteryjną najlepiej wspomagać odpowiednią dietą, w szczególności bogatą w błonnik i ubogą w skrobię, oraz redukując stres. W celu dalszego dostarczania pożytecznych mikroorganizmów należy podawać suplement zawierający prebiotyki i probiotyki.

Czym są probiotyki i prebiotyki? Jakie są między nimi podobieństwa i różnice? Jakie działanie mają drożdże?

Zarówno probiotyki jak i prebiotyki podnoszą poziom pożytecznej flory bakteryjnej w jelitach. Probiotyki, łącznie z drożdżami, to mikroorganizmy, które, jeśli są podawane w odpowiednich ilościach, poprawiają zdrowie gospodarza. Dostarczając jelitom pożyteczne mikroorganizmy (‘dobre’ bakterie/drożdże) możemy zredukować obszar i pożywienie dla potencjalnych patogenów, wspierać zdrowe trawienie, zmniejszyć stany zapalne w błonie śluzowej jelit i wspomóc system immunologiczny. Drożdże Saccharomyces cerevisiae to jedyny organizm dopuszczony do obrotu w UE z racji bezpieczeństwa i skuteczności w działaniu. S. cerevicae przebywają drogę od przełyku do jelita grubego, gdzie wspomagają wzrost bakterii rozkładających kwas mlekowy, czyniąc środowisko jelita mniej kwaśnym. Bakterie te zazwyczaj dobrze sobie radzą z rozkładaniem błonnika, co pozwala koniowi lepiej wykorzystać spożywany pokarm zmniejszając przy tym ryzyko ochwatu lub otyłości. Prebiotyki to nietrawione źródła pożywienia stymulujące wzrost i aktywność specyficznych bakterii – zwykle są przez nie wybiórczo fermentowane. Najprościej mówiąc to jedzenie dla dobrych bakterii.

Jakie są kluczowe symptomy złego stanu zdrowia układu pokarmowego, na które powinni zwracać uwagę właściciele koni?

Objawy złego stanu zdrowia układu pokarmowego są bardzo zróżnicowane i musimy patrzeć dużo szerzej niż tylko przez pryzmat biegunki, spadku wagi czy kolki jako wyłącznych objawów problemów z trawieniem. Niewielkie osłabienie, brak apetytu czy zmiana nastroju mogą świadczyć o początkach zaburzeń trawienia. Mogą one przechodzić w głośne odgłosy z brzucha lub zmianę w konsystencji kału.

W jaki sposób styl życia konia wpływa na zdrowie układu pokarmowego?

Każda gwałtowna zmiana diety lub stylu życia może negatywnie wpłynąć na zdrowie układu pokarmowego konia. Dlatego każda zmiana powinna być wprowadzana stopniowo, by pozwolić koniowi i jego florze bakteryjnej na adaptację. Nagłe przestawienie na świeżą trawę wiosenną lub bogatą paszę może przeciążyć jelita powodując zachwianie równowagi flory bakteryjnej, szybkie przemieszczanie i rozwodnione odchody. Również przejście ze świeżej trawy z dużą zawartością wody na suche siano w stajni może spowodować problemy, łącznie z powstaniem zaparć w jelicie grubym.

Gdy nadchodzi zima lub gdy koń odpoczywa w boksie, ważne jest, by zachęcać konia do ruchu (najlepiej wychodząc z nim) i pobierania wody – np. przez nasączanie paszy lub podawać dodatkową sól dla zwierząt. Zarówno podróżowanie i praca powodują, jak pokazały badania, spadek aktywności flory bakteryjnej, a nawet mogą spowodować zmiany w zawartości białych krwinek we krwi.  Wykazano, że dwugodzinna wycieczka w przyczepie wywołuje zmiany w jelitach i krwi kojarzone ze stresem.  Zmiany te mogą być niwelowane dzięki podawaniu suplementów z pro- i prebiotykami i właściwego pożywienia.

Jeśli chodzi o zdrowie żołądka i zapobieganie wrzodom, ważne jest, by minimalizować okresy głodu, czy to przed jazdą, czy w ciągu nocy, jeśli koń jest w stajni. Każdy czynnik stresogenny – jak hałas, brak towarzystwa, czy po prostu zamknięcie w stajni – może spowodować powstanie nowych lub powiększenie obecnych wrzodów żołądka.

Jaki jest idealny stosunek wielkości porcji pokarmu do wagi ciała? Dlaczego powinniśmy karmić niewielkimi porcjami i często?

Częste karmienie niewielkimi porcjami odpowiada nawykom żywieniowym koni w stanie dzikim. Przyczynia się ono do bardziej zrównoważonej produkcji śliny i ustabilizowania wartości pH żołądka. Zamiast myśleć o stosunku wielkości porcji pokarmu do wagi ciała powinniśmy raczej wyliczyć, jakie jest zapotrzebowanie konia na pożywienie w zależności od jego aktywności i wagi i podzielić to zapotrzebowanie na liczbę posiłków odpowiednią dla konia i jego właściciela.

Jaki jest najczęstszy mit, z jakim spotyka się Pan udzielając rad klientom?

Taki, że koniowi, który jest nie w formie lub jest apatyczny, zawsze dobrze zrobi koszyk owsa.

 Jeśli zaobserwowana senność lub niezadowolenie byłyby spowodowane brakiem równowagi flory bakteryjnej, duża porcja skrobi najprawdopodobniej jeszcze pogorszy sytuację. Wykazano też, że standardowa dawka antybiotyków redukuje liczbę bakterii rozkładających błonnik sto-tysiąckrotnie! Najlepiej skoncentrować się na właściwym odżywianiu, dostarczać wymaganą zawartość błonnika i trzymać antybiotyki na wypadek zdiagnozowanej infekcji bakteryjnej.

Liam Gamble

Liam Gamble jest chirurgiem weterynaryjnym i członkiem zespołu technicznego w Protexin Equine Premium. Ukończywszy Uniwersytetu Cambridge rozpoczął pracę jako specjalista od chorób koni w North Yorkshire. Po spędzeniu wielu lat na hodowli koni, startach w zawodach konnych i pracy z końmi dołączył do zespołu Protexin, by wspólnie pracować nad postępem w medycynie weterynaryjnej i edukacji właścicieli koni w zakresie diety i probiotyków dla koni.